Η παράδοξη γοητεία της Θεσσαλονίκης

Οι Αθηναίοι δεν είμαστε πάντα σε πλεονεκτική θέση, ως προς τα εκδοτικά τουλάχιστον: όταν το φθινόπωρο το Μουσείο Μπενάκη φιλοξένησε στο κτίριο της οδού Πειραιώς τη μεγάλη έκθεση για την αρχιτεκτονική αποτύπωση της εκατονταετηρίδας της Θεσσαλονίκης η έκδοση-κατάλογος δεν ήταν έτοιμη. Κάτι που έχουν στη διάθεσή τους οι Θεσσαλονικείς επισκέπτες της ίδιας έκθεσης που βρίσκεται σε εξέλιξη μέχρι τις 5 Μαΐου στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Οσοι έχουν ήδη στα χέρια τους την εκδοτική αποτύπωση της έκθεσης (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press) καταλαβαίνουν γιατί υπήρξε αυτή η μικρή καθυστέρηση.

Δεν έχω δει την έκθεση στη Θεσσαλονίκη, αλλά ακούω ότι κι εδώ οι φίλοι μας από τον Βορρά ήταν πιο τυχεροί. Οταν την επισκέφθηκα για πρώτη φορά στο Μπενάκη της Πειραιώς είχα μία κάπως κλειστοφοβική αίσθηση: πυκνό, πυκνότατο υλικό, μάλλον στριμωγμένο σε λιγότερα τετραγωνικά απ’ όσα θα άξιζαν σε μία έκθεση με τόσο υψηλές φιλοδοξίες. Να καταγράψει, δηλαδή, τις συναρπαστικές μεταβολές στη διαδρομή από την πολυπολιτισμική, περιφερειακή μητρόπολη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ήταν η Θεσσαλονίκη παραμονές της εισόδου του ελληνικού στρατού το 1912, στο δυναμικό αστικό κέντρο της σύγχρονης Ελλάδας.

Προσωπικά δεν θυμάμαι ανάλογη προσπάθεια στην πρόσφατη εκδοτική παραγωγή. Κι αυτό το καθόλου αμελητέο επίτευγμα το χρεώνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου ο αρχιτέκτονας, καθηγητής και ιστορικός της Αρχιτεκτονικής Βασίλης Κολώνας, ο οποίος συγγραφικά έγινε γνωστός από τις εργασίες του για την Ιταλική Αρχιτεκτονική στα Δωδεκάνησα, το Μέγαρο Μετοχικού Ταμείου Στρατού και τους Ελληνες αρχιτέκτονες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δεν θυμάμαι, δηλαδή, μια τόσο συστηματική και ενδελεχή ερευνητική δουλειά σε πλήθος αρχείων και κάθε είδους πηγών (με τη συνεισφορά της αρχιτέκτονος Σωτηρίας Αλεξιάδου) που να αποδίδει ένα τόσο πληθωρικό υλικό: σχέδια (με την ευκαιρία της έκθεσης ήρθαν στο φως σχέδια του Εμπράρ, των οποίων την ύπαρξη αγνοούσαμε), μακέτες, φωτογραφίες που αποκαλύπτουν το μέγεθος της αρχιτεκτονικής παραγωγής της πόλης σε διαστάσεις και κατευθύνσεις που δεν υποψιαζόμασταν. Γιατί συμβαίνει αυτό το «παράδοξο» με τη Θεσσαλονίκη: οι γνώσεις μας για την αρχιτεκτονική της εστιάζονται σε δύο – τρία βασικά κεφάλαια της ιστορίας της (Σχέδιο Εμπράρ, εκλεκτικισμός, μοντέρνο κίνημα), με αποτέλεσμα να διαπιστώνονται σημαντικά κενά σε ενδιάμεσες περιοχές. Κι αυτές οι ημιφωτισμένες ή και… κατασκότεινες περιοχές απορρόφησαν μεγάλο μέρος του χρόνου του Βασίλη Κολώνα, ο οποίος φροντίζει να τις αναδεικνύει. Ενα – δύο ενδεικτικά παραδείγματα: οι περισσότεροι από τους σημαντικούς και γνωστούς αρχιτέκτονες των Αθηνών δούλεψαν και στη Θεσσαλονίκη.

Ο Β. Κολώνας, επίσης, συστήνει σε ένα ευρύτερο κοινό τον πολύ σημαντικό Θεσσαλονικιό αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Φιλίππου. Κυρίως, όμως, ξετυλίγει το κουβάρι μιας πυκνής και πολυεπίπεδης παραγωγής έτσι όπως δεν το τόλμησε κανείς στο παρελθόν.

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Πηγή: Η Καθημερινή