Εκτροπή Αχελώου: Μια τρύπα – εκατομμυρίων – στο νερό

Είναι το μεγαλύτερο έργο στην Ελλάδα για το οποίο έχουν δαπανηθεί ήδη 635 εκατ. ευρώ και δεν λειτουργεί ούτε ένα μικρό κομμάτι του.
Απασχολεί την κοινή γνώμη τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, έχουν εκδοθεί για αυτό πέντε ακυρωτικές αποφάσεις από το Συμβούλιο της Επικρατείας – η υπόθεση έχει παραπεμφθεί και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο – ενώ οι εργασίες έχουν αρχίσει και παγώσει ισάριθμες φορές.
Η εκτροπή του Αχελώου άρχισε ως έργο στα μέσα της δεκαετίας του 1980, αλλά οι σκέψεις για την τροφοδότηση του Θεσσαλικού Κάμπου με νερό από τη Δυτική Ελλάδα άρχισαν δεκαετίες πριν. Στην πορεία προέκυψαν και σχέδια για την ενεργειακή αξιοποίηση των εκτρεπόμενων υδάτων μέσω υδροηλεκτρικών σταθμών, που αυτά θα συναντούσαν στην πορεία τους προς τη Θεσσαλία.
Σε έγγραφο που βρίσκεται στη διάθεση των «ΝΕΩΝ» σημειώνεται ότι όλα αυτά τα χρόνια έχουν σπαταληθεί όλα αυτά τα εκατομμύρια χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί στρατηγική μελέτη για τη γεωργία στη Θεσσαλία – γεγονός που αναδεικνύει το τεράστιο κενό ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
Το 1996 ήταν ακόμη μία χρονιά προσφυγής οργανώσεων στο ΣτΕ κατά της εκτροπής του Αχελώου, με θέμα  τις επιπτώσεις στην Αιτωλοακαρνανία και στη Θεσσαλία. Είχαν περάσει μόλις δύο χρόνια μετά την ακυρωτική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας επειδή δεν είχε γίνει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο σύνολο του έργου της εκτροπής.  Την περίοδο της νέας προσφυγής προχωρούν οι διαγωνισμοί για το φράγμα Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής που καταλήγει στο Πευκόφυτο.

ΠΛΗΘΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ. Από το 1997 και για δύο χρόνια πλήθος προβλημάτων, τεχνικής φύσεως αλλά και όσον αφορά τη χρηματοδότηση, φρενάρει την πρόοδο του έργου στο συγκεκριμένο κομμάτι. Το χειρόφρενο στην εκτροπή μπαίνει με τη δεύτερη ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ το 2000 επειδή δεν είχε προβλεφθεί πώς θα διασωθεί το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων. Επιπλέον, ως αιτιολογία της απόφασης αναφέρθηκε ότι δεν είχαν εξεταστεί εναλλακτικές της εκτροπής όσον αφορά τον αριθμό, το μέγεθος και την διάρθρωση των επιμέρους έργων. Ετσι, το 2001 η εργολαβία που είχε αναλάβει την κατασκευή του φράγματος Συκιάς διαλύεται.
Από τη στιγμή που άρχισαν οι εργασίες στο φράγμα Συκιάς έως την ημέρα που διαλύθηκε η εργολαβία το κόστος των εργασιών ανήλθε σε σχεδόν 33 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πανθεσσαλικής Συντονιστικής Επιτροπής για την Εκτροπή του Αχελώου.
Οι ανατροπές συνεχίζονται η μία μετά την άλλη: από την ένταξη της κοιλάδας του Αχελώου στο δίκτυο Natura 2000 και την οδηγία SPA για την προστασία της ορνιθοπανίδας προκύπτουν νέες ανάγκες για μελέτες.
Στο μέτωπο της Μεσοχώρας, το 2002, τίθεται το θέμα της αναγκαστικής απαλλοτρίωση των σπιτιών και των εκτάσεων που θα καταποντιστούν όταν γεμίσει ο ταμιευτήρας. Ετσι, οι κάτοικοι προσφεύγουν άλλη μία φορά κατά της απόφασης ζητώντας να κριθεί αντισυνταγματική.
Με τη νέα εγκεκριμένη περιβαλλοντική μελέτη το 2003 αρχίζουν εκ νέου και τα έργα στη σήραγγα εκτροπής των υδάτων προς τη Θεσσαλία. Ωστόσο οι εργασίες στο φράγμα Συκιάς έχουν παγώσει τα τελευταία δύο χρόνια. Αυτό που ακολούθησε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί Γεφύρι της Αρτας των διαγωνισμών: τον Νοέμβριο του 2003 διενεργήθηκε η επαναπροκήρυξη για το φράγμα Συκιάς, η οποία αναβλήθηκε την πρώτη φορά για τον Ιανουάριο του 2004, τη δεύτερη για  τον Μάρτιο του 2004 και την τρίτη για το 2005.
Ετσι, οκτώ χρόνια μετά την εκκίνηση των εργασιών για την κατασκευή της σήραγγας εκτροπής έχουν ολοκληρωθεί περίπου 8 χλμ. από το σύνολο των 17,5 χλμ. και έχουν δοθεί 73,7 εκατ. ευρώ. Για το φράγμα Συκιάς έως το 2004 δαπανήθηκαν 33 εκατ.  ευρώ, ενώ για μελέτες, απαλλοτριώσεις και άλλα έργα όπως δρόμοι, επιχωματώσεις κ.λπ. περίπου 37,5 εκατ. ευρώ. Το σύνολο από τις υπογραφές των συμβάσεων το 1996 και το 1997 καθώς και τις συμπληρωματικές εργασίες προσεγγίζει τα 145 εκατ. ευρώ.
Τελικά το 2005 ανακηρύσσεται ο μειοδότης του διαγωνισμού για το φράγμα Συκιάς, με προσφορά 114,7 εκατ. ευρώ πλέον ΦΠΑ. Λίγους μήνες μετά ανακοινώνεται και η τρίτη ακυρωτική απόφαση από το ΣτΕ για το έργο της εκτροπής, στην οποία τονίζεται ότι δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο διαχείρισης των υδατικών πόρων. Επισημαινόταν μάλιστα ότι ο αρχικός σχεδιασμός του έργου ήταν μια μεγάλη εκτροπή που ενέπλεκε τέσσερις ταμιευτήρες στη Μεσοχώρα, τη Συκιά, την Πύλη και το Μουζάκι και τη σήραγγα εκτροπής. Στη συνέχεια, μετά την πρώτη ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ το 1994, μετατράπηκε σε μερική εκτροπή με ενεργούς τους ταμιευτήρες της Μεσοχώρας και της Συκιάς καθώς και τη σήραγγα εκτροπής. Ωστόσο, στα στοιχεία της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων του 2002 αναφερόταν και η κατασκευή των ταμιευτήρων της Πύλης και του Μουζακίου.

ΤΟ… ΤΕΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ. Οι βραδυκίνητοι ρυθμοί προόδου των έργων αποκτούν νέα δυναμική με τις νομοθετικές ρυθμίσεις του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ Γιώργου  Σουφλιά το 2006. Η κυβέρνηση τότε υποστηρίζει ότι το έργο της εκτροπής βρίσκεται σε «τελικό στάδιο».
Λίγους μήνες μετά, στις αρχές του 2007 αρχίζουν ξανά οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα Συκιάς. Αλλη μία φορά περιβαλλοντικές οργανώσεις προσφεύγουν στο ΣτΕ. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφασίζει να υποβάλει προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τα έργα συνεχίζονται και σε αντίθεση με τη σήραγγα εκτροπής όπου δεν εμφανίζονται τεχνικά προβλήματα, στο φράγμα Συκιάς οι ρυθμοί προόδου των εργασιών επιβραδύνονται κατά τη διάρκεια του 2008.
Από τα στοιχεία της Πανθεσσαλικής Συντονιστικής Επιτροπής για την εκτροπή του Αχελώου φαίνεται ότι οι ρυθμοί απορρόφησης των κονδυλίων έχουν επιταχυνθεί σημαντικά την περίοδο 2005 – 2008 σε σχέση με την περίοδο 1997 – 2004. Συγκεκριμένα για τα έργα της σήραγγας εκτροπής και του φράγματος Συκιάς την περίοδο 1997 – 2004 δαπανήθηκαν περίπου 20,5 εκατ. ευρώ τον χρόνο, ενώ από το 2005 έως το 2008 σχεδόν τα τριπλάσια: 54,8 εκατ. ευρώ ανά έτος. Περίπου στα ίδια επίπεδα διαμορφώθηκαν οι ρυθμοί χρηματοδότησης από τον Ιανουάριο έως και τον Σεπτέμβριο του 2009, ενώ συνεχιζόταν το έργο του φράγματος Συκιάς και ολοκληρώνονταν οι εργασίες διάτρησης στη σήραγγα εκτροπής: απορροφήθηκαν 47,5 εκατ. ευρώ στα δύο επιμέρους έργα. Και ενώ οι εμπλεκόμενοι στο έργο ανέμεναν τις απαντήσεις του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), η WWF κατέθεσε αίτηση αναστολής όλων των έργων, την οποία έκανε δεκτή το ΣτΕ τον Φεβρουάριο του 2010. Ανάμεσα σε άλλα, το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε τη «μη λειτουργία» όσων έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ολοκληρωθεί ήδη.

ΔΙΑΛΥΣΗ. Ετσι, διαλύθηκε η εργολαβία του φράγματος Συκιάς και ακυρώθηκε διαγωνισμός προϋπολογισμού 65 εκατ. ευρώ για την ολοκλήρωση της τελικής επένδυσης της σήραγγας εκτροπής σε μήκος 12 χλμ. – τα πρώτα 5,5 χλμ. είχαν επενδυθεί από την προηγούμενη εργολαβία.
Τον Σεπτέμβριο του 2012 το ευρωπαϊκό δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του, την οποία η κάθε πλευρά – περιβαλλοντικές οργανώσεις που ήταν κατά του έργου και θεσμικοί φορείς που ήταν υπέρ – ερμήνευσε ανάλογα με τα συμφέροντά της. Ετσι, η μία πλευρά θεώρησε ότι η απόφαση έκρινε πως η εκτροπή με τον τρόπο που σχεδιάστηκε παραβίαζε την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία. Επιπλέον, ότι αποδοκίμαζε τις μεθοδεύσεις των αρμόδιων παραγόντων που επιτάχυναν τα έργα με τις ρυθμίσεις του 2006. Η άλλη πλευρά θεώρησε ότι η απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου ήταν υπέρ τους. «Γενικά, η προαναφερόμενη απόφαση κρίνεται θετική για την τύχη του έργου» ανέφερε σε ενημερωτικό σημείωμα πριν από μερικούς μήνες στέλεχος της Ειδικής Υπηρεσίας Δημοσίων Εργων του υπουργείου Υποδομών. Και τον Νοέμβριο του 2012 εγκρίνονται νέες μελέτες που προκρίνουν τη μεταφορά 250 εκατ. κυβικών μέτρων νερού ετησίως – έναντι 1,1 δισ. κ.μ. αρχικά και 600 εκατ. κ.μ. αργότερα. Ανάμεσα στις επιπλέον δαπάνες που έπρεπε να υπολογιστούν είχαν προκύψει και 40 εκατ.  ευρώ για τη διάσωση του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου. Σε σημείωμα της Ειδικής Υπηρεσίας Δημοσίων Εργων επισημαίνεται το 2013 ότι «…θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα ταπείνωσης της ανώτατης στάθμης του ταμιευτήρα Συκιάς, ώστε και η έκταση των απαιτούμενων απαλλοτριώσεων στη λεκάνη κατάκλυσης να μειωθεί και κυρίως να αποφευχθεί η ανάγκη κατασκευής του περιφράγματος προστασίας της Ι.Μ. Αγίου Γεωργίου Μυροφύλλου, η οποία και πολύ δαπανηρή είναι (40.000.000 ευρώ) και περιβαλλοντικές συνέπειες έχει».
Στις 10 Ιανουαρίου 2014, έπειτα από προσφυγές περιβαλλοντικών οργανώσεων και δήμων της Αιτωλοακαρνανίας, η Ολομέλεια του ΣτΕ ακόμα μία φορά πάγωσε τη διαδικασία με το σκεπτικό ότι παραβιάζεται η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης καθώς τα έργα συνεπάγονται «εκτεταμένη περιβαλλοντική βλάβη σε περιοχή που περιλαμβάνεται στο δίκτυο Natura 2000, δηλαδή σε ευαίσθητη από περιβαλλοντική άποψη περιοχή, υπαγόμενη σε νομικό καθεστώς ιδιαίτερης προστασίας».

NON PAPER. Σε non paper του υπουργείου στο οποίο αναφέρονταν ενέργειες για την προώθηση της εκτροπής του Αχελώου, ανάμεσα στα επιχειρήματα για την ολοκλήρωση του έργου περιλαμβάνεται και η αξιοποίηση των μέχρι σήμερα επενδύσεων: «Κατασκευάστηκε όλο το φράγμα Μεσοχώρας και το 60% του φράγματος Συκιάς. Ο χρόνος απόσβεσης των υπολειπόμενων χρημάτων επένδυσης μόνο από την παραγωγή ρεύματος χωρίς να υπολογιστεί το όφελος από την αύξηση της γεωργικής παραγωγής ανέρχεται σε 4 χρόνια. Παραγωγή ρεύματος αξίας 36 εκατ. ευρώ στη Μεσοχώρα και 27 εκατ. ευρώ στη Συκιά. Η σήραγγα Πευκοφύτου (σ.σ. η σήραγγα εκτροπής) έχει ολοκληρωθεί κατά 85% και απαιτούνται μόλις 35 εκατ. ευρώ για την πλήρη επένδυσή της». Πηγές του υπουργείου ανέφεραν ότι η Μεσοχώρα πρέπει να εξετάζεται χωριστά από την εκτροπή, καθώς αποτελεί καθαρά ενεργειακό έργο.
Σε άλλο ενημερωτικό σημείωμα γίνεται σαφές ότι όλα αυτά τα χρόνια οι ενέργειες για την εκτροπή του Αχελώου ώστε να λυθεί το πρόβλημα της λειψυδρίας στον Θεσσαλικό Κάμπο ήταν εντελώς στον αέρα. Σε πρόσφατο έγγραφο με τον τίτλο: «Πρόταση για πολιτική και ενέργειες της κυβέρνησης σχετικά με τα υδατικά ζητήματα της Θεσσαλίας και τα έργα στον Ανω Αχελώο» επισημαίνεται: «Οπως αναφέρεται και στα σχέδια διαχείρισης ΔΕΝ υπάρχει στρατηγική πρόταση για τη γεωργία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι η γεωργία απορροφά το μεγαλύτερο μέρος των υδατικών αποθεμάτων της περιοχής (μεγαλύτερο του 90%) αναδεικνύει το τεράστιο κενό ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού».

Χάρης Καρανίκας

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ – Έντυπη Έκδοση 26.03.2014