Τουριστική αξιοποίηση ανενεργού περιβαλλοντικού αποθέματος (Μέρος α’)

Στην Ελλάδα του σήμερα, στην Ελλάδα των οικονομικών προβλημάτων, ο τουρισμός φαντάζει σαν το λαμπερό άστρο που θα φέρει φώς στην σκοτεινιά των περικοπών στα εισοδήματα, των αυξανόμενων μειώσεων σε θέσεις εργασίας και των απαραίτητων να στηριχθούν πρωτογενών παραγωγικών δραστηριοτήτων, ενώ συγχρόνως αναμένεται από τον τουρισμό να «επανατοποθετήσει» την εικόνα της Ελλάδας στην διεθνή κοινότητα. Κανείς δεν αμφισβητεί την σημαντικότητα του τουρισμού και της αναπτυξιακής δυναμικής του, ενώ επανειλημμένα γίνονται αναφορές στην αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων που ενέχουν δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης. Έτσι μιλάμε για την αξιοποίηση των ιαματικών πηγών, των ειδικών παραλιακών ακινήτων, των νησιών, ενώ έχουμε ένα – συγκριτικά ατέλειωτο – ανεκμετάλλευτο περιβαλλοντικό απόθεμα που μπορεί να αξιοποιηθεί και να αποδώσει, όχι μόνο χωρίς να ενοχλεί, αλλά και σεβόμενο τις σταθερές αξίες της αειφορίας, της βιωσιμότητας, της περιβαλλοντικής προστασίας, και άλλες.

Σε όλη την Ελληνική επικράτεια, το ανενεργό απόθεμα παραμένει αναξιοποίητο για διάφορους λόγους. Για ανεξήγητους λόγους, δεν αξιοποιείται το εδαφικό, το νησιωτικό, το υδατικό απόθεμα, που όπως φαίνεται και γίνεται σε άλλες χώρες, θα μπορούσε να αποδώσει ποικιλότροπα κοινωνικό κέρδος. Κατά την άποψη του ΔΙΚΤΥΟΥ ΚΑΕΣ, έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος, με συζητήσεις, ασυμφωνίες και νοοτροπίες και τελικά σε συνδυασμό με το δύσκολο σημερινό «περιβάλλον», οι χρόνοι τρέχουν και χάνονται οι ευκαιρίες.

Ποιές είναι οι «κοιμισμένες» δυνατότητες ανάπτυξης του ανενεργού αποθέματος, και προς τα πού πρέπει να στοχεύσουν. Πρέπει:

• Να αποκατασταθούν τα ανενεργά λατομεία, αλλά να δημιουργηθούν και οι προϋποθέσεις παράλληλης λειτουργίας κερδοφόρων χρήσεων, που θα συμβάλλουν στην πραγματική αποκατάσταση του τοπίου και στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο.
• Να επαναχρησιμοποιηθούν οι ερημοποιημένες περιοχές από παλαιότερες αλόγιστες κακές χρήσεις, προς τη κατεύθυνση του πρωτογενή τομέα, των Α.Π.Ε. κ.λ.π. αλλά μέσω νέων καινοτομιών και ορθό περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης.
• Να αξιοποιηθούν και να αναδειχθούν οι προστατευόμενες περιοχές, από ένα σοβαρό και δυναμικό πρότυπο, όπου θα εντατικοποιηθεί η προστασία τους με νέες κερδοφόρες χρήσεις και όχι η συνέχιση της απομάκρυνσης και η διατήρηση τους σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον.
• Να αναδειχθούν οι παράκτιες ζώνες, το θαλάσσιο μέτωπο, και οι υποθαλάσσιες περιοχές, με μια συγκροτημένη και ιεραρχημένη διαδικασία, όπου θα δημιουργηθούν νέοι ελκυστικοί πόροι, χωρίς την πάγια γραφειοκρατική άρνησης ή την πολλαπλή και χωρίς αρχή και τέλος παλινδρομική ιδεών και θέσεων.
• Να αξιοποιηθούν οι βραχονησίδες και να δημιουργηθούν κερδοφόρα τοπία και όχι με ξεπερασμένες πρακτικές να παραμένουν ως ανενεργοί χώροι.
• Να αναδειχθούν οι λίμνες και τα ποτάμια, προς την κατεύθυνση αναπτυξιακών πρωτοβουλιών, όπως η βασική αρχή θα είναι η σωστή διαχείριση όχι μόνο του υδάτινου αποθέματος αλλά και των παρόχθιων ζωνών.
• Να εκμεταλλευτούμε τα πολλά φαράγγια και ορεινές τοποθεσίες, που έχουν απαράμιλλο φυσικό κάλλος, και δεν είναι ούτε προσβάσιμα ούτε επισκέψιμα
• Να αξιοποιήσουμε τα σπήλαια, τα ορυχεία, και τις γεωλογικές ιδιομορφίες, που μπορούν να αποτελούν τουριστικό πόλο και πόρο

Γιατί αυτά δεν γίνονται;

Το συγκεκριμένο «ανενεργό απόθεμα», υπήρχε πάντα. Απλά οι μελετητές και οι ενδιαφερόμενοι χρηματοδότες-επενδυτές, «παρασύροντο» προς άλλες πιο εύκολες πρωτοβουλίες. Υπήρχε λογική, ήταν η λογική για μεν τους πρώτους, να διερευνούν θέματα μέσω άλλης προσέγγισης, μέσα από την καθημερινότητα και τις δυνητικές δράσεις, παράλληλα με μιας μορφής «εγκλώβισμα» σε στερότυπα πρότυπα και δυναμικές πρακτικές … συνέχεια παλαιότερων εμπειριών ή γνωρισμάτων. Οι δεύτεροι οι ενδιαφερόμενοι χρηματοδότες-επενδυτές, αποφεύγουν συστηματικά τα γραφειοκρατικά δύσκολα ή πολλές φορές και τολμηρά καινοτόμα σχέδια, που δεν μπορούσαν να γίνουν κατανοητά ή να ενταχθούν στα «καλούπια»  των υφιστάμενων νομοθετικών προβλέψεων, ή που επηρεαζόταν από κακές πρακτικές.

Μια συνηθισμένη κακή πρακτική, είναι η πολυνομία και οι συν-αρμοδιότητες. Όλοι συζητούν και αναφέρονται σε θέματα αξιοποίησης, σε θέματα παραχώρησης, αλλά εννοούν τις περισσότερες φορές  τις υπάρχουσες κτηριακές υποδομές, ή Δημόσιους Φορείς, ενώ θα μπορούσαν να παραχωρηθούν σε ξένους ομίλους επενδυτών.

Δεν είναι μόνο τα παραπάνω που λειτουργούν σαν τροχοπέδη, αλλά και άλλα, που πολλές φορές, ενδεχόμενα κρύβουν και άλλες ξεπερασμένες πρακτικές.

Οι υπηρεσίες, διαφαίνεται ότι ακολουθούν την εξής πρακτική: Εάν η επενδυτική πρόταση, είναι μια επένδυση με γνωστό το αντικείμενο (ξενοδοχειακά, τουριστικά λιμάνια, ενεργειακά πάρκα), τότε ζητείται να ακολουθηθούν οι διαδικασίες των προκαταρκτικών μελετών. Αυτό είναι φυσικό, όταν ζητείται επένδυση με γνωστό αντικείμενο και πλαίσιο.

Εάν όμως η επένδυση, είναι μια καινοτόμος πρόταση – ιδέα (εξάλλου το κράτος και η Ε.Ε. ζητούν «ανάπτυξη μέσω καινοτομίας»), τότε προβάλλεται από τις υπηρεσίες, «το κενό» του Θεσμικού Πλαισίου.

Δυστυχώς, μια πρωτοποριακή ιδέα, δεν μπορεί να προχωρήσει με τις διαδικασίες των μελετών, γιατί κανείς επενδυτής, δεν θα δεχόταν να χαθεί χρόνος και χρήμα για τις μελέτες, χωρίς προηγούμενη εξασφάλιση ότι οι υπηρεσίες «αποδέχονται την υλοποίηση καινοτόμου πρότασης» και αποδοχή της συγκεκριμένης ιδέας, που θα υλοποιηθεί με τους ισχύοντες νόμους και κανόνες. Η καινοτόμα πρόταση-ιδέα χρειάζεται μια «συνηγορία», ενώ οι περισσότερες υπηρεσίες τις προσπερνούν και ελάχιστες τις εντοπίζουν και τις διερευνούν.

Ο λανθασμένος αναπτυξιακός στόχος, είναι μια ανάπτυξη, συνέχεια εκείνης της δεκαετίας του 50’, του 60’, του 70’ κ.λ.π. που ήταν οι εποχές, που η Ελλάδα «έκανε» τα πρώτα δέκα βήματα προς μια χωρική οργάνωση, χωρίς όμως να περιλαμβάνει όλους τους «εν δυνάμει» παραγωγικούς στόχους. Ήταν η εποχή, που «ανάπτυξη» θεωρούντο μόνο οι βιομηχανικές/βιοτεχνικές κατευθύνσεις και για τον τουρισμό ήταν το σύνθημα « Ήλιος – Θάλασσα – Παραλία», με αντιπροσωπευτικά δείγματα τις πρώτες μεγάλες τουριστικές εγκαταστάσεις.

Τα βασικά εργαλεία της σημερινής νέας ευνοούμενης ανάπτυξης είναι πολλά, αλλά θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε 3 επίπεδα :

• Προστασία και σεβασμός του Περιβάλλοντος και του Πολιτισμού
• Ισόρροπη Αξιοποίηση με Περιβαλλοντικές και Πολιτισμικές Δράσεις
• Συμμετοχή της κοινωνίας και Συναντίληψη μέσω Κοινωνικής Διάχυσης

Το αναξιοποίητο απόθεμα (χερσαίο και υδάτινο) είναι μια ολόκληρη ενότητα με πολλές τοπικές ιδιομορφίες, πολλές παραμέτρους και πρέπει το θεσμικό πλαίσιο να κατευθύνεται μέσα από την διερεύνηση σε επιθυμητούς στόχους, που θα εξετάζονται με κοινές παραμέτρους αλλά και θα διαμορφωθούν ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες.

Για όλα τα παραπάνω, απαιτείται μια συνολική θεσμική ρύθμιση, που μέσω μιας αυστηρής διερεύνησης, θα προσδιοριστούν και οι δυναμικές αξιοποίησης δυνατότητας. Μέσω των διαδικασιών της αξιοποίησης δεν υπονοείται το ξεπούλημα, αλλά η παραχώρηση. Δεν υπονοείται η καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά ο σεβασμός και η προστασία.

Η προσπάθεια που εφαρμόζεται από το ΔΙΚΤΥΟ Κ.Α.Ε.Σ., στοχεύει όχι σε μια μονολιθική ανανεωτική διαδικασία, αλλά μέσω μιας πολυκριτηριακής ανάλυσης και συναντίληψης, να δημιουργηθούν οι νέες προϋποθέσεις, η νέα φιλοσοφία διερεύνησης του αναξιοποίητου αποθέματος. Η συγκεκριμένη διαδικασία, συμβάλλει σε μια διαφορετική διαχείριση, όλων αυτών που υπάρχουν γύρω μας, που τα θαυμάζουμε, ανησυχούμε για αυτά, τα βλέπουμε (πολλές φορές) να καταστρέφονται και μετά θυμόμαστε να διαμαρτυρόμαστε για τις κακές πρακτικές που χρησιμοποιούν κάποιες ομάδες, προκειμένου να τα εκμεταλλευτούν πρόσκαιρα και άστοχα.

Όλοι μιλούν για Περιβαλλοντική Ανάπτυξη ή «Πράσινη Ανάπτυξη» (η συγκεκριμένη έκφραση συχνά αποφεύγεται). Όλοι μιλούν για τον πολιτισμό αξιών και ακτινοβολία μέσω της ανάδειξής του, αλλά κανείς δεν θέλει να συμβάλει προς καμία καινοτομική και πρωτοποριακή πρόταση, και επιμένουν σε παλαιά μοντέλα που «πιστεύουν» ότι δεν θα δημιουργήσει προβλήματα στην καθημερινή τους ενασχόληση.

Δυστυχώς η Ελλάδα έφτασε στο χείλος της καταστροφής από μια (μεταξύ των άλλων) εσωστρεφή δημοσιονομική νοοτροπία. Μέχρι λίγο καιρό πριν, δεν υπήρχε μια συγκροτημένη διαδρομή (τα «one stop shops»), όπου θα υπήρχε μια «τάξη» στα μεγάλα κοινωνικά αναπτυξιακά σχέδια.  Ακόμα και τον Ιούλιο 2011, ο Ν.3986 (Σύσταση του ΤΑΜΕΙΟ Α.Ε.) που ψηφίστηκε, ενώ έδινε διάφορες λύσεις σε χρόνια προβλήματα και «απελευθέρωνε» πολλές δυνητικές προτάσεις, παρέμενε μεν ένα θεσμικό κείμενο, αλλά τελείως ανενεργό, αφού απαιτήθηκαν 72 υποστηριχτικές κανονιστικές ρυθμίσεις.

Η πολυνομία που «συντηρείται» και από τις πολλές συναρμοδιότητες, δημιουργεί αξεπέραστα προβλήματα, ικανά, να «αποδιώξουν» διάφορες καινοτόμες επενδυτικές πρωτοβουλίες, παρόλο πως διακρίνονται για την καινοτομία τους και την δημιουργία ενός ελκυστικού παραγωγικού τοπίου και νέες θέσεις εργασίας.

Το υπάρχον αναξιοποίητο απόθεμα είναι τεράστιο. Είναι επίσης  γνωστό, ότι πολλοί χρηματοδότες-επενδυτές ενδιαφέρονται, αλλά δυστυχώς η Ελληνική νοοτροπία τους δημιουργεί πολλά προβλήματα και μετά από χρονοβόρες διαδικασίες, επιλέγουν άλλες προοπτικές, σε άλλες χώρες.

Πόσες φορές αμφισβητήθηκε και διαφοροποιήθηκε ο Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασμός, τα ειδικά χωροταξικά, τα περιβαλλοντικά κ.λ.π. Πόσες φορές τροποποιήθηκαν βασικά νομοσχέδια και προστέθηκαν σε παλαιότερα κανονιστικά κείμενα μόνο οι γνωστές «τροπολογίες». Οι επιπτώσεις όλων αυτών των πρόχειρων μεταβολών ή του «κανείς δεν ξέρει τι ισχύει», το έχουμε γνωρίσει όλοι. Κοντά στο ετοιμόρροπο οικονομικό τοπίο, υπήρξε και η αβεβαιότητα, υπήρξε και η αδιαφορία πολλών δημοσίων ελεγκτικών δομών (1). Βέβαια σήμερα συζητείται πάλι το Ειδικό Χωροταξικό του Τουρισμού, αλλά – όταν θα δημοσιοποιηθεί – θα έχει προβλέψει να αφήσει ρυθμισμένο μεν αλλά επενδυτικά ελεύθερο το τοπίο;

Το υπάρχον αναξιοποίητο ανενεργό απόθεμα είναι τεράστιο. Είναι επίσης  γνωστό, ότι πολλοί χρηματοδότες-επενδυτές ενδιαφέρονται, αλλά δυστυχώς η Ελληνική νοοτροπία τους δημιουργεί πολλά προβλήματα και μετά από χρονοβόρες διαδικασίες, επιλέγουν άλλες προοπτικές. Για όλα αυτά απαιτείται μια θεσμική ρύθμιση, που μέσω μιας αυστηρής διερεύνησης, θα προσδιοριστούν και οι δυναμικές αξιοποίησης δυνατότητας. Μέσω των διαδικασιών της αξιοποίησης δεν υπονοείται το ξεπούλημα, αλλά η παραχώρηση. Δεν υπονοείται η καταστροφή του Περιβάλλοντος, αλλά ο Σεβασμός και η Προστασία.

Για όλα τα παραπάνω, απαιτείται μια συνολική θεσμική ρύθμιση, που μέσω μιας αυστηρής διερεύνησης, θα προσδιοριστούν και οι δυναμικές αξιοποίησης δυνατότητας. Μέσω των διαδικασιών της αξιοποίησης δεν υπονοείται το ξεπούλημα, αλλά η παραχώρηση. Δεν υπονοείται η καταστροφή του Περιβάλλοντος, αλλά ο Σεβασμός και η Προστασία.
Οι  σημερινές συνθήκες, επιτρέπουν με τολμηρές αλλά προσεκτικές και θεσμοθετημένες διαδικασίες, να αναδυθούν οι νέοι εν δυνάμει οικονομικοί πυλώνες στήριξης της Οικονομίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο επόμενο Μέρος θα αναφερθούμε ειδικότερα στην πρακτική αναπτυξιακή διαδικασία που εφαρμόζει το Δίκτυο ΚΑΕΣ για την αξιοποίηση διαθέσιμου αποθέματος που έχουν ή διαχειρίζονται στις περιοχές αρμοδιότητάς τους, οι Καλικρατιακοί Δήμοι.

Προτάσεις Δικτυου Κ.Α.Ε.Σ. [Καινοτόμος Αναπτυξιακός Ενεργειακός Σχεδιασμός]. Κείμενο των Πετρέα Χρήστου, εμπειρογνώμονα – συμβούλου τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης Μέλους Δικτύου ΚΑΕΣ και Μπερτζουάνη Κωνσταντίνου, αρχιτέκτονα – μηχανικού, συντονιστή Δικτύου ΚΑΕΣ .